Το άκακο στοιχείο στη μοχθηρία

Η μοχθηρία δεν αποβλέπει στο βάσανο του άλλου καθ’ εαυτό, αλλά στη δική μας απόλαυση, για παράδειγμα στην απόλαυση του αισθήματος της εκδίκησης ή μιας έντονης διέγερσης των νεύρων. Κάθε πείραγμα δείχνει πως μας δίνει ευχαρίστηση να απελευθερώνουμε τη δύναμή μας πάνω στον άλλο και πως δοκιμάζουμε ένα πολύ ευχάριστο συναίσθημα υπεροχής. Είναι λοιπόν ανήθικο το να αντλείς ευχαρίστηση πάνω στη βάση της απαρέσκειας των άλλων;

Είναι διαβολική η Schadenfreude (χαιρέκακη ευχαρίστηση με τον πόνο του άλλου), όπως λέει ο Σοπενάουερ; Λοιπόν, μέσα στη φύση αντλούμε ευχαρίστηση σπάζοντας κλαδιά, πετώ­ντας πέτρες, παλεύοντας με άγρια ζώα, προκειμένου να αποκτήσουμε επίγνωση της δύναμής μας.

Είναι λοιπόν η γνώση ότι κάποιος άλλος υποφέρει από μας αυτή που κάνει ανήθικο το ίδιο πράγμα για το οποίο νιώθουμε σε άλλη περί­πτωση ανεύθυνοι; Μα αν δεν είχε κανείς αυτή τη γνώση, δεν θα είχε αυτήν την ευχαρίστηση με την ανωτερότητά του, την οποία μπορεί να ανακαλύψει μόνο στο βάσανο του άλλου, στο πείραγμα λόγου χάρη. Κάθε ευχαρίστηση καθ’ εαυτή δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή από πού έρχεται η απόφαση ότι για να ‘χει ευχαρίστηση ο άνθρωπος πρέπει να μην προκαλεί απαρέσκεια στους άλλους;

Αποκλειστικά από την οπτική γωνία της ωφέλειας, δηλαδή από εκτίμηση των συνεπειών, της ενδεχόμενης απαρέσκειας, αν το ζημιωμένο πρόσωπο ή στη θέση του το κράτος, ζητήσει να ανταποδώσει τα ίσα και να εκδικηθεί μόνο αυτό μπορεί να δώσει την αρχική βάση για να αποποιηθεί κανείς τέτοιες πράξεις.

Ο οίκτος αποβλέπει στην ευχαρίστηση του άλλου τόσο λίγο   όσο αποβλέπει η μοχθηρία στον πόνο του άλλου καθ’ εαυτόν. Γιατί στον οίκτο περιέχονται τουλάχιστον δύο (ίσως πολύ περισσότερα) στοιχεία προσωπικής ευχαρίστησης, και  γι’ αυτό  ο οίκτος είναι αυτοϊκανοποίηση.

Το πρώτο στοιχείο είναι η  ευχαρίστηση της συγκίνησης (το είδος του οίκτου που συναντάμε στην τραγωδία) και το δεύτερο, όταν ο οίκτος μας οδηγεί να δράσουμε, είναι η ευχαρίστηση της ικανοποίησης στην άσκηση της δύναμης, Αν, επιπρόσθετα, ένα πρόσωπο που υποφέρει είναι πολύ κοντά μας, απομακρύνουμε τον πόνο που νιώθουμε οι ίδιοι κάνοντας πράξεις ευσπλαχνίας.

Με εξαίρεση ορισμένους φιλοσόφους, οι άνθρωποι έβαζαν τον οίκτο χαμηλά στην ιεραρχία των ηθικών αισθημάτων, και καλά έκαναν.

Friedrich Nietzsche «Ανθρώπινο πολύ Ανθρώπινο»

Διαβάστε επίσης Αλτρουϊσμός, ή Άλλη Μια Ανοησία για Εκμετάλλευση;