Eνας από τους μύθους της νεοελληνικής ιδεολογίας είναι η περιβόητη συνέχεια αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και βυζαντινού χριστιανισμού. Oμως τέτοια συνέχεια δεν υπήρξε, αλλά αντιθέτως μεταξύ των δύο κόσμων υπήρξε ρήγμα, τομή, χάσμα, το οποίο ήλθε ως αποτέλεσμα δύο προηγούμενων ιστορικών πολιτισμικών και πολιτικών αλλαγών.
Η πρώτη ιστορική ρήξη ήταν η ήττα της αθηναϊκής δημοκρατίας από τις μακεδονικές φάλαγγες του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου στη Χαιρώνεια το 338 π.κ.ε. και η τελική κυριαρχία τους το 322 π.κ.ε. Μετά την ήττα αυτή και το τέλος του δημοκρατικού πολιτισμού, μετά την απώλεια της ελευθερίας, της ισότητας, της κυριαρχίας του νόμου και της συμμετοχής του δήμου στη λήψη των αποφάσεων και στην εξουσία, οι ελληνικές πόλεις βυθίζονται σε ανελεύθερα ολιγαρχικά και μοναρχικά καθεστώτα.
Ετσι τελειώνει το μοναδικό φαινόμενο της πόλεως, που έδωσε τις εκπληκτικές δημιουργίες σε όλους τους τομείς: πολιτική, ρητορική, δίκαιο, φιλοσοφία, πολιτικό στοχασμό, τραγωδία, κωμωδία, γλυπτική ... Εν τούτοις και στα ελληνιστικά χρόνια οι Ελληνες παρήγαγαν πολιτισμό (φιλοσοφία, τέχνες, μαθηματικά, επιστήμη) στα κέντρα της αυτοκρατορίας.