Οι Απειλές που Κυβερνούν τη Ζωή μας

Πως δημιουργούμε τις πεποιθήσεις μας και πως επιδρούν πάνω μας: Με προηγμένες μεθόδους εγκεφαλικής απεικόνισης και ειδικά με τη Λειτουργική Απεικόνιση Μαγνητικού Συντονισμού (ΛΑΜΣ – fΜRΙ) οι επιστήμονες, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, απέκτησαν μια εκπληκτική δυνατότητα να βλέπουν τη φυσική λειτουργία του εγκεφάλου* και να παρακουθούν όλα αυτά τα πράγματα να ξεδιπλώνονται σε πραγματικό χρόνο μπροστά τους.

Πριν έρθει η συνδρομή των εγκεφαλικών απεικονίσεων σε πραγματικό χρόνο, οι επιστήμονες πίστευαν πως η διαδικασία της κυτταρικής διαίρεσης που δημιουργεί νέα εγκεφαλικά κύτταρα και ονομάζεται νευρογένεση, εξασθενούσε πολύ νωρίς στη ζωή ενός ανθρώπου και σταματούσε εντελώς όταν εκείνος έφτανε στην ενηλικίωση. 

Παρομοίως, η διαδικασία της νενροπλασηκότητας, δηλαδή της ικανότητας του εγκεφάλου να αλλάζει το σχήμα και τη δομή των ενώσεων του, ανταποκρινόμενος στις εμπειρίες μας, μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν αποκλειστικά φαινόμενο της βρεφικής ηλικίας.

Όχι τώρα πια. Τα αποκαλυπτικά ευρήματα των τελευταίων δύο δεκαετιών δείχνουν πως η νευρογένεση και η νευροπλαστικότητα συνεχίζονται κατά τη διάρκεια ολόκληρης της ανθρώπινης ζωής. Ανεξάρτητα από την ηλικία σας, ο εγκέφαλος σας είναι απόλυτα ικανός να δημιουργήσει εντελώς καινούριες νευρικές διόδους.

Κατά την εκδήλωση ενός περιστατικού, η αντίληψη μας γι’ αυτό εκφράζεται με τη μορφή ενός ξεκάθαρου μοτίβου νευρικών εκρήξεων διαμέσου συγκεκριμένων συνάψεων (εγκεφαλικών ενώσεων). Σε μερικές περιπτώσεις, αυτή η διαδικασία δεν περιλαμβάνει μόνο την πυροδότηση ηλεκτροχημικών διεγέρσεων μέσα από τα υπάρχοντα εγκεφαλικά δίκτυα, αλλά και την ανάπτυξη νέων συνάψεων και νέων νευρικών δικτύων. 

Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλος μπορεί να αλλάξει τη δομή του, ανταποκρινόμενος σε νέες πληροφορίες Οσο πιο ισχυρές και συναισθηματικά φορτισμένες είναι αυτές οι πληροφορίες, όπως στην περίπτωση των τραυματικών εμπειριών, τόσο πιο ραγδαία και σημαντική θα είναι και η ανάπτυξη νέων νευρικών ενώσεων. Και όσο περισσότερο επαναλαμβάνονται αυτές οι πληροφορίες, τόσο περισσότερο τείνουν να σχηματιστούν αυτές οι νέες νευρικές δίοδοι.

Φανταστείτε τι συμβαίνει όταν βρέχει σε μια βουνοκορφή. Καθώς η βροχή κυλάει στη βουνοπλαγιά, ρυάκια σκάβουν μονοπάτια ανάμεσα στα χαλίκια και τις βελόνες των πεύκων, που είναι σκορπισμένες στο έδαφος. Κάθε φορά που βρέχει, όλο και περισσότερο νερό κατεβαίνει, σκάβοντας όλο και βαθύτερα αυτό το δίκτυο των μονοπατιών. Τελικά το μονοπάτι γίνεται χείμαρρος και έπειτα ποτάμι. Στη διάρκεια μιας ισχυοής καταιγίδας, μάλιστα, είναι πολύ πιο πιθανό αυτοί οι χείμαρροι που κατρακυλούν, να δημιουργήσουν βαθιές κοίτες στην πορεία τους προς τη βάση του βουνού.

Αυτό θυμίζει πολύ εκείνο που συνέβη στο νευρικό δίκτυο του Κλήμη ως αντίδραση στις οδυνηρές εμπειρίες που είχε πε τον πατέρα του. Κάθε φορά που είχε παρόμοια συναισθηματική και ψυχολογική ανταπόκριση σε εκείνη την αλλοπρόσαλλη και δεσποτική συμπεριφορά, στις φωνές και τους ξυλοδαρμούς, αυτό που συνέβαινε είναι ότι μεγεθυνόταν ένα ολοκάθαρο μοτίβο νευρικών πυροδοτήσεων, ένα μοτίβο που ανταποκρινόταν στην ιδέα κινδυνεύω.

Αυτό το φαινόμενο αποτέλεσε αφορμή για τη δημιουργία μιας διατύπωσης στη νευροεπιστήμη:

«Οι συνάψεις που πυροδοτούνται μαζί, ενώνονται και μαζί».

Και δεν πρόκειται απλώς για μια έκφραση είναι κάτι που κυριολεκτικά συμβαίνει. Μέσα από την επανάληψη, αυτό που ξεκινά ως ανταπόκριση σε ένα μεμονωμένο γεγονός καταλήγει σταδιακά να ενδυναμώνεται, καθώς οι συνάψεις μας αναπτύσσουν καινούριο νευρικό ιστό, δημιουργώντας ένα ακόμα πυκνότερο δίκτυο νευρικών ινών. Ετσι, αυτό το μοτίβο αντίδρασης μετατρέπεται σε ένα ισχυρά θεμελιωμένο νευρικό δίκτυο που αντιπροσωπεύει έναν δεδομένο τρόπο αντίληψης του κόσμου και των καταστάσεων γύρω μας.

Ας χρησιμοποιήσουμε μια διαφορετική αλληγορία. Φανταστείτε τον τρόπο με τον οποίο τα φυτά εσωτερικού χώρου αλλάζουν θέση καθώς μεγαλώνουν και στρέφονται προς την κατεύθυνση του ήλιου. Με τον ίδιο τρόπο, τα δίκτυα των συναψεών μας αλλάζουν κατεύθυνση και κυριολεκτικά αναπτύσονται προς την κατεύθυνση των συναισθηματικά πιο έντονων σκέψεων και εμπειριών μας. Αυτός είναι ο τρόπος τον οποίο σχηματοποιούμε τις πεποιθήσεις μας: κυριολεκτικά τις καλλιεργούμε, σαν να είναι φυτά στο εσωτερικό του νου μας.

Ως αποτέλεσμα, οι ιδέες με τις οποίες καταλήγουμε να ζούμε, έχουν μεγαλύτερη δύναμη από τις αισθήσεις και είναι βαθύτερες από τις σκέψεις. Οι πεποιθήσεις είναι μοτίβα σκέψεων τόσο ενσωματωμένα στα νευρικά μας δίκτυα, που γίνονται αυτόματες, σαν παγιωμένοι τρόποι σκέψης. Είναι το θεμέλιο της ψυχολογικής μας δομής.

Απόσπασμα από το βιβλίο "Ας μιλήσουμε Για Σένα"