Εγώ ... και η (οικονομική) Κρίση

Ο Karl Marx (Γερμανός φιλόσοφος, κοινωνιολόγος, ιστορικός, πολιτικός οικονομολόγος) γράφει σε μια επιστολή του:

"Ό,τι υπάρχει για μένα μέσω του χρήματος, ό,τι μπορώ να πληρώσω, δηλ. μπορεί το χρήμα να αγοράσει, είμαι εγώ ο ίδιος, ο κάτοχος του χρήματος."

Η φράση του Marx ισχύει σήμερα κατά μείζονα λόγο. Αρχές του '80 ο ιδιοκτήτης ενός μίνι-μάρκετ στην Ύδρα μου είπε για τους τουρίστες: "Και η ανάσα τους είναι τζίρος". Τούτο δεν ισχύει μόνο για τους τουρίστες της Ύδρας αλλά για όλους μας.

Δεν υπάρχει σχεδόν καμιά δραστηριότητα την οποία δεν πληρώνουμε. Και η ανάσα μας ακόμη θέλει, κυριολεκτικά πλέον, χρήματα για έργα που θα διατηρήσουν τον αέρα σχετικά αναπνεύσιμο. Ενδεχομένως σήμερα θα ίσχυε η αντιστροφή της φράσης του Marx: "Είμαι ό,τι μπορώ να πληρώσω." Δεν είναι δηλαδή το πορτοφόλι μου, που καταλαμβάνει μια θέση στο είναι μου, το οποίο θα μπορούσε να περιλαμβάνει και άλλα πράγματα έξω από την οικονομία, αλλά σε μεγάλο βαθμό το πορτοφόλι μου είναι ο φορέας του είναι μου.

Έτσι η οικονομική κρίση είναι κρίση υπαρξιακή. Με ποιον τρόπο όμως ταυτίζονται πορτοφόλι και ύπαρξη; Ο Marx συνεχίζει στην επιστολή του:

"Όσο μεγάλη είναι η δύναμη του χρήματος, άλλο τόσο μεγάλη είναι η δύναμη μου. Οι ιδιότητες του χρήματος είναι ιδιότητες και ουσιαστικές δυνάμεις δικές μου - του κατόχου του -. Αυτό που είμαι και δύναμαι δεν καθορίζεται λοιπόν διόλου από την ατομικότητα μου. Είμαι πανάσχημος, όμως μπορώ να μου αγοράσω την ωραιότερη γυναίκα. Άρα δεν είμαι πανάσχημος γιατί η επίδραση της ασχήμιας, η απωθητική της δύναμη, εκμηδενίζεται από το χρήμα. Είμαι - σύμφωνα με την ατομικότητα μου - παράλυτος· όμως το χρήμα μου δίνει 24 πόδια· άρα δεν είμαι παράλυτος· είμαι ένας κακός, άτιμος, ασυνείδητος, απολίτιστος άνθρωπος· όμως το χρήμα εκτιμάται, επομένως και ο κάτοχος του."

Αν είναι γεγονός η ασχήμια, η παραλυσία, η κακία μου κλπ., τότε το χρήμα επιτελεί μια απο-γεγονοποίηση. Με κάνει έναν άλλο. Κάνει τον πανάσχημο γοητευτικό, τον παράλυτο ελάφι, τον άτιμο ευυπόληπτο. Όμως η απο-γεγονοποιούσα ιδιότητα του χρήματος δεν αφορά μόνο την εικόνα του κατόχου του. Αφαιρεί και από τα πράγματα την οντότητα τους διότι τα καθιστά αντικαταστάσιμα κατά βούληση. Από τη στιγμή που έχω αρκετά χρήματα για ένα νέο κινητό, ένα νέο αυτοκίνητο, ένα νέο σπίτι κλπ., το κινητό, αυτοκίνητο, σπίτι του σήμερα είναι το προδιαγραμμένο σκουπίδι του αύριο. Το πόσο κοντά είναι αυτό το αύριο εξαρτάται μόνο και μόνο από τα χρήματα που διαθέτω για την αντικατάστασή τους.

Το χρήμα με καθιστά ικανό να αγνοώ το πώς είμαι (πανάσχημος, παράλυτος, κακός κλπ.) και συνάμα να αγνοώ τα πράγματα, τον δικό τους χρόνο της χρήσης και της φθοράς.

Η οικονομική κρίση, εκεί που συνεπάγεται δραστική μείωση των εισοδημάτων, είναι ένας σεισμός που καταλύει αυτήν τη σχέση με τον εαυτό και τα πράγματα. Με επαναφέρει στη γεγονότητά μου: Είμαι πανάσχημος και αποκρουστικός, δεν γυρίζει καμιά γυναίκα να με κοιτάξει. Είμαι παράλυτος, δεν μπορώ πια να εξαγοράσω 24 πόδια με τη μορφή τεχνικών υποκατάστατων, υπηρετών που να τρέχουν για μένα, κολάκων που κάνουν σαν να μην τρέχει τίποτα κλπ.

Η οικονομική κρίση μου αφαιρεί όλα τα φτιασίδια που με καλλώπιζαν, όλα τα φτερά παγωνιού που με στόλιζαν. Η οικονομική κρίση με απογυμνώνει. Από αυτό που θέλω να είμαι, με κάνει αυτό που είμαι.

Τα πράγματα δεν είναι πια αντικαταστάσιμα. Το κινητό μου θα το προσέχω, θα το επιδιορθώνω, θα το κρατήσω όσο κρατήσει. Το ίδιο θα γίνει με το αυτοκίνητο, με τα έπιπλα κλπ. Δεν θα διαθέτω εγώ τα πράγματα. Θα είμαι στη δική τους διάθεση.

Για πολλούς αυτές οι προοπτικές είναι εφιάλτης. Αντιδρούν και θα αντιδρούν με λύσσα. Καθώς ύπαρξη και πορτοφόλι ταυτίζονται, περικοπή των εσόδων τους ισοδυναμεί με ακρωτηριασμό. Αν ποτέ συμφιλιωθούν με τη γύμνια τους, αν ποτέ μάθουν να προσέχουν τα πράγματα, αυτό θα γίνει με πολύ πόνο και αίμα.

Κώστας Γεμενετζής