Η ενήλικη γοητεία των παραμυθιών.

«Και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα»… Από την τρυφερότερη των ηλικιών, τότε που το παραμύθι είχε ψυχαγωγικό ή και νανουριστικό ρόλο, μέχρι τα βαθιά μας γεράματα, οι ιστορίες, οι πριγκίπισσες και τα βασιλόπουλα, οι κακές μάγισσες και οι μητριές παραμένουν σύμβολα συναισθημάτων, καταστάσεων και γεγονότων που συναντάμε στην καθημερινή μας ζωή…

Μια φορά κι έναν καιρό δύο βασιλοπούλες τρύπησαν το δαχτυλάκι τους. Τρεις σταγόνες αίμα κύλησαν στο πάτωμα και η πρώτη πραγματοποίησε την ευχή της και απέκτησε μια κόρη, τη Χιονάτη, ενώ η δεύτερη έπεσε με τον τρόπο αυτόν θύμα μιας κατάρας και έγινε για 100 χρόνια η Ωραία Κοιμωμένη. Τρεις «Χιονάτες» είδαμε τα τελευταία χρόνια στο σινεμά και μια πολλά υποσχόμενη και σούπερ διαφημιζόμενη «Ωραία Κοιμωμένη» θα εμφανιστεί στους κινηματογράφους την επόμενη άνοιξη με πρωταγωνίστρια την Αντζελίνα Τζολί στον ρόλο της κακιάς μάγισσας.

Τα παραμύθια γοητεύουν το Χόλιγουντ από καταβολής του, γι’ αυτό άλλωστε και η πρώτη κινηματογραφική Χιονάτη είναι πια… υπέργηρη αφού γυρίστηκε το 1902 με πρωταγωνίστρια τη Μάργκεριτ Κλαρκ και είναι 111 χρόνων. Δεν είναι όμως μόνο το σινεμά που επανέρχεται – «πάλι και πάλι», όπως λένε τα παιδιά για να τους ξαναπούμε το ίδιο παραμύθι – και καταπιάνεται κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο με όλες αυτές τις πριγκίπισσες. Παραλλαγές των ιστοριών αυτών που κατέγραψαν οι Γκριμ και ο Περώ μπορούμε να βρούμε σε κάθε χώρα και σε κάθε εποχή. Στην Αρχαία Ελλάδα η Ωραία Κοιμωμένη λεγόταν Μυρσίνη και κοιμήθηκε πολλά χρόνια στο σπίτι των 12 μηνών πριν την ξυπνήσει ο πρίγκιπάς της φορώντας της ένα δαχτυλίδι, ενώ πιο μακριά, στην Αρμενία, «κοιμώμενος» ήταν ένας νεαρός βασιλιάς. Αλλά ούτε η λογοτεχνία έμεινε απαθής απέναντί τους. Ο Πούσκιν, για παράδειγμα, έγραψε τη «Νεκρή πριγκίπισσα και τους 7 ιππότες» και η Αν Σέξτον εμπνεύστηκε από αυτή μερικούς από τους ομορφότερους στίχους της. Διόλου τυχαίο το γεγονός.

Τα κλασικά παραμύθια, από τα λαϊκά – όπως αυτά που κατέγραψαν οι αδελφοί Γκριμ και ο Περώ – ώς την πιο λόγια εκδοχή τους – αυτά του Άντερσεν π.χ. – είναι «πνευματικές εξερευνήσεις που αποκαλύπτουν πώς βλέπουμε τη ζωή, πώς τη νιώθουμε ή πώς είναι μέσα μας», όπως εξηγεί o παιδοψυχίατρος Μπρούνο Μπετελχάιμ στο διάσημο βιβλίο του «Η γοητεία των παραμυθιών». Και αυτό γιατί «τα πρόσωπα και τα γεγονότα των ιστοριών ταιριάζουν με αρχέτυπα ψυχολογικά φαινόμενα, εκφράζουν εσωτερικές συγκρούσεις και υποδεικνύουν τον τρόπο να λυθούν». Το αυθεντικό παραμύθι, λέει, ο Μπετελχάιμ, «μεταδίδει το μήνυμα ότι οι δυσκολίες της ζωής είναι αναπόφευκτες, απρόσμενες και συχνά άδικες, αλλά όποιος δεν λιγοψυχήσει και εξελιχθεί, κυριαρχεί σε όλα τα εμπόδια». Βοηθά «να ξεπεραστούν ναρκισσιστικές απογοητεύσεις, οιδιπόδεια διλήμματα, αντιζηλίες με αδέλφια και φίλους, θυμός γενικώς, αλλά και θυμός απέναντι σε έναν από τους γονείς ειδικώς, φόβοι, φοβίες, άγχη, να γνωρίσουμε τον εαυτό μας καλύτερα, να ωριμάσουμε, να αποκτήσουμε αυτοεκτίμηση». Για να γίνει αυτό, χρειάζεται, πρώτα απ’ όλα, να βγουν αυτά όλα τα συναισθήματα στην επιφάνεια, σε ένα περιβάλλον ασφαλές σαν αυτό που προσφέρει το παραμύθι, όπου όλοι ξέρουμε πως στο τέλος «όλοι θα ζήσουν καλά», και με συμβολικό τρόπο εναντίον της κακιάς μητριάς ή της κακιάς μάγισσας και όχι, πχ., της μητέρας.

Τα δύο παραμύθια που διηγείται τελευταίως το Χόλιγουντ έχουν το ίδιο θέμα. Και τρεις σταγόνες αίμα. Τρεις σταγόνες αίμα κάνουν τη βασίλισσα να αρχίσει να ονειρεύεται το κοριτσάκι της. Τρεις σταγόνες αίμα ρίχνουν την πριγκίπισσα σε μια μακρά περίοδο παθητικότητας. Τρεις σταγόνες αίμα δείχνουν σε όλα τα κοριτσάκια πως αρχίζουν να γίνονται γυναίκες. Η παραμονή της Χιονάτης στους νάνους – τους μικρούληδες που δεν μεγαλώνουν ποτέ στερούμενοι έτσι διάφορες χαρές – ακολουθείται από έναν μακροχρόνιο ύπνο, όπως αυτός της πριγκίπισσας Αυγής στο άλλο παραμύθι.

Ο ύπνος αυτός συμβολίζει, όπως πολλοί ψυχίατροι έχουν επισημάνει, μια περίοδο μεταβατική, δηλαδή την εφηβεία. Μια περίοδο απόσυρσης, μια και υπάρχει η απομόνωση του ναρκισσισμού (οι δύο κοιμωμένες χαρακτηρίζονται πανέμορφες), ο οποίος πρέπει να ξεπεραστεί για να φτάσει κανείς στην ωριμότητα. Ο πρίγκιπας καταφθάνει πάνω στο άλογο ή ανεβαίνοντας μια κυκλική σκάλα (εικόνες που ερμηνεύονται ως σεξουαλική εμπειρία) και με το φιλί του λύνει τα μάγια του ναρκισσισμού και αφυπνίζει τη θηλυκότητα της βασιλοπούλας. Η ένωσή τους συμβολίζει την ωριμότητα, δηλαδή όχι απλώς την αρμονία με τον εαυτό μας, αλλά και με τον άλλον.

Ο Μπρούνο Μπετελχάιμ θεωρεί το παραμύθι ένα έργο τέχνης που, όπως κάθε έργο τέχνης, διαθέτει πλούτο και εύρος ιδιαίτερα διεισδυτικό και αποκαλυπτικό για την ανθρώπινη ψυχή. Μέσα από τον πλούτο και την ποικιλία των παραμυθιών, ο καθένας μπορεί να βρει αυτό που θα τον ανακουφίσει, αυτό που του ταιριάζει. Μέχρι πρόσφατα ο κινηματογράφος θεωρούσε πως τα παραμύθια ταιριάζουν μόνο στα παιδιά. Τώρα παίρνει την καρδιά των παραμυθιών και τη βάζει να χτυπά σε ενήλικες ιστορίες, με ταινίες που απευθύνονται σε ενήλικο κοινό. Ενδεχομένως και αυτό να σημαίνει κάτι: πως νιώθουμε ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο μεταβατική, όπου τίποτα δεν μοιάζει απασαφηνισμένο και δεν έχουμε βρει τον τρόπο να προχωρήσουμε.