Ο αγώνας για Ευτυχία

Κάθε ζωντανός οργανισμός έχει μια εγγενή ανάγκη κι επιθυμία για ευτυχία. Η ανάγκη αυτή έχει τις ρίζες της στο βασικό ένστικτο της αυτοσυντήρησης.

Τα φυτά και τα δένδρα επιθυμούν το νερό για να είναι "ευτυχισμένα", ενώ τα μυρμήγκια εργάζονται σκληρά συγκεντρώνοντας τροφή ώστε να είναι κι αυτά "ευτυχισμένα" όταν έλθει ο χειμώνας.

Ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να είναι η εξαίρεση σ' αυτόν τον κανόνα. Τα ανθρώπινα όντα αγωνίζονται επίσης για την κατάκτηση της ευτυχίας.

Όλες οι σκέψεις του ανθρώπου, τα λόγια του και οι πράξεις του, συνειδητές ή ασυνείδητες, επιδιώκουν τον ίδιο στόχο: την ευτυχία.

Τι είναι ευτυχία; Πώς θα μπορούσαμε να δώσουμε τον ορισμό της όσο το δυνατόν ακριβέστερα; Θα έλεγα απλά ότι ευτυχία είναι μια κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος είναι χαρούμενος, όντας πλήρως ικανοποιημένος από τις περιστάσεις της ζωής του, οποιεσδήποτε κι αν είναι αυτές.

Τώρα, το εάν μια κατάσταση απόλυτης μακαριότητας είναι εφικτή, αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα... Κατά την ταπεινή μου γνώμη, η απόλυτη ευτυχία, δηλαδή η απόλυτη φυσική, συναισθηματική, νοητική και πνευματική ικανοποίηση του ανθρώπου είναι μια χίμαιρα. 

Εξάλλου, μια τέτοια φανταστική κατάσταση, αν κάποτε τη γευόταν κάποιος, θα σταματούσε την εξέλιξη του ανθρώπου, δηλαδή την ατέλειωτη επιδίωξη για τελειότητα και πληρότητα, πράγμα που είναι ο σκοπός της ζωής. Χωρίς αυτή την εσωτερική επιθυμία για περισσότερη ευτυχία, η ζωή του ανθρώπου δεν θα είχε νόημα, δηλαδή θα ήταν ανιαρή και βαρετή. 

Επιπλέον, ακόμη κι αν ένα άτομο κατάφερνε να κατακτήσει ένα σημαντικό βαθμό προσωπικής ευτυχίας, δεν θα επηρεαζόταν αρνητικά από τη δυστυχία των συνανθρώπων, πάνω στην οποία έχει ελάχιστη έως καθόλου επιρροή; Ας δούμε την αλήθεια κατάματα: ο άνθρωπος δεν είναι ένα καταπράσινο νησί στο μέσον του ωκεανού! Τα ανθρώπινα όντα είναι αλληλοεξαρτώμενα και η ευτυχία ή η δυστυχία του ενός επηρεάζει θετικά ή αρνητικά το άλλο. Στην ουσία, η κοινωνία είναι όπως το ανθρώπινο σώμα που νιώθει δυσάρεστα ακόμη κι όταν πονάει το μικρό του δαχτυλάκι.

Έτσι λοιπόν, αφού η ευτυχία είναι ένα τόσο σημαντικό θέμα στη ζωή του ανθρώπου, πώς και πού μπορούμε να τη βρούμε; 

Υπάρχουν κάποιες απλές, προφανείς και αδιαμφισβήτητες πηγές ευτυχίας, ανάλογα με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το άτομο: ο διψασμένος βρίσκει άμεση "ευτυχία" στην ικανοποίηση της δίψας του· ο πεινασμένος βρίσκει "ευτυχία" στο φαγητό· ο γυμνός βρίσκει "ευτυχία" στο να φορέσει ρούχα και να ζεσταθεί· ο άρρωστος βρίσκει "ευτυχία" στο να θεραπευτεί· εκείνος που βιώνει έλλειψη αγάπης βρίσκει "ευτυχία" στο ν' αγαπηθεί· ο φτωχός βρίσκει "ευτυχία" στο ν' αποκτήσει κάποιο βαθμό ευπορίας· ο διανοητής βρίσκει "ευτυχία" στην απόκτηση γνώσης· ο ματαιόδοξος βρίσκει ευτυχία στη απόκτηση φήμης, και ούτω καθεξής. 

Ο κατάλογος των εύλογων πηγών "ευτυχίας" είναι ατέλειωτος διότι οι ανθρώπινες ανάγκες, πραγματικές ή φανταστικές, είναι ατέλειωτες.

Ας εξετάσουμε τώρα ένα άτομο που έχει αποκτήσει όλα τα απαραίτητα αγαθά που αναφέραμε προηγουμένως. Είναι αυτό το άτομο ευτυχισμένο; Μέσω της παρατήρησης και της εμπειρίας, η απάντηση είναι ΌΧΙ! Γιατί όμως; Προφανώς κάτι λείπει. Το συστατικό που λείπει μπορεί να είναι οτιδήποτε, από ένοχη συνείδηση, εσωτερική αναταραχή, φόβος, δυσαρμονία στις σχέσεις μέσα στην οικογένεια, στον εργασιακό χώρο ή στο φιλικό περιβάλλον, μέχρι ανικανοποίητα, εύλογα ή μεγαλεπήβολα, όνειρα -- φιλοδοξίες στις οποίες δεν υπάρχει τέλος. 

Περαιτέρω, το άγχος και η υπερβολική εργασία για περισσότερα χρήματα, επιτυχία, κοινωνική καταξίωση, φήμη, δύναμη κι επιρροή, ακόμη και η υπερβολική άσκηση για διατήρηση εξαιρετικής φυσικής ευρωστίας, κλπ., καταπονούν τον ανθρώπινο νου και το σώμα και εκμηδενίζουν την ευτυχία.

Πραγματικά οι ανθρώπινες επιθυμίες είναι ατελείωτες! Έτσι βλέπουμε άτομα που απέκτησαν το κάθε τι που επιθυμούσαν να επιδίδονται σε σεξουαλικές ανωμαλίες, στο τζόγο, ή σε ναρκωτικές ουσίες -- όλα σε επιδίωξη αυτής της άπιαστης ευτυχίας...

Υπάρχουν ακόμη και πολλοί που προσφέρονται ελεύθερα, για πλύση εγκεφάλου, χρήση και εκμετάλλευση, σε διάφορους "ισμούς", είτε πολιτικούς, είτε θρησκευτικούς, είτε αθλητικούς, κι έτσι γίνονται φανατικοί οπαδοί -- πρόβατα προς άρμεγμα -- μιας θρησκευτικής κίνησης, ενός γκουρού, ενός πολιτικού κόμματος, μιας ποδοσφαιρικής ομάδας, κλπ., πάντα κινούμενοι απ' αυτή την εγγενή ανάγκη για ευτυχία. Όμως, όλες αυτές οι δραστηριότητες δεν είναι παρά μια διαφυγή του ανθρώπου από τα αρχέγονα υπαρξιακά του προβλήματα και μια άρνηση να κοιτάξει μέσα του και να εγκαθιδρύσει την αρμονία πρώτα μέσα στην καρδιά του.

Πού, λοιπόν, βρίσκεται η αληθινή και διαρκής ευτυχία; Η Θρησκεία υποστηρίζει ότι η αληθινή ευτυχία βρίσκεται στη σχέση του ανθρώπου με το θεό, δηλαδή στην υπακοή του στις εντολές του θεού όπως αυτές ορίζονται από τις Γραφές. Προτεραιότητα δίδεται πάντα στις αρμονικές σχέσεις του ανθρώπου με τους συνανθρώπους του. 

Ένας άλλος καλός οδηγός για ευτυχία μπορεί να βρεθεί στην Ελληνική Φιλοσοφία. Εκεί βρίσκουμε αναφορές για το τι είναι σοφία, ποια πρέπει να είναι η σχέση του ανθρώπου με το χρήμα, πώς να αντιμετωπίζει κανείς έναν ηλίθιο ή ένα χλευαστή, πώς να προστατευτεί κάποιος από τις παγίδες της γλώσσας, πώς να κατευνάσει ο οργισμένος το θυμό του, πώς να επιλέγει κανείς τους φίλους του, πώς να συμπεριφέρεται ο άνθρωπος στους γονείς του, κλπ. Η φιλοσοφία είναι πράγματι μια ανεκτίμητη πηγή σοφίας που προάγει την ευτυχία!

Επιπλέον, επειδή οι θρησκευόμενοι έχουν χάσει την αξιοπιστία τους λόγω ασυνέπειας μεταξύ λόγων και έργων, η ανθρωπότητα έχει επείγουσα ανάγκη ενός συμπαντικού κώδικα ηθικής, ίσως μάλιστα χωρίς καμία αναφορά στο θεό, σε θρησκεία ή σε γραφές. Σε αυτό και πάλι η Ελληνική φιλοσοφία δίνει απαντήσεις σε κάθε Πνευματικό ερώτημα. 

Θα ήθελα ν' αναφερθώ εν συντομία στην άποψη των κυνικών φιλοσόφων για την ευτυχία. Οι Κυνικοί, παρόλο τον κυνισμό τους, ήταν μάλλον ιδεαλιστές. Πίστευαν ότι οι άνθρωποι ήταν έμφυτα καλοί, παρόλο που οι ίδιοι ήταν συνήθως απογοητευμένοι από την ανθρώπινη συμπεριφορά. 

Ο πιο αγαπημένος μου Κυνικός, ο Διογένης της Σινώπης, υποστήριζε αυτάρκεια, καλλιέργεια αληθινού και καλού χαρακτήρα, αποφυγή επιθετικού ανταγωνισμού για το ξεπέρασμα του άλλου, σεβασμό στη φύση και φυσική ζωή, αποφυγή εντρύφησης στις σαρκικές ηδονές, επιδίωξη ελευθερίας της σκέψης και ελευθερίας από τα αφύσικα έθιμα της κοινωνίας, και αγώνα για την επικράτηση της λογικής και της αυτοκυριαρχίας.

Ο Διογένης επίσης περιφρονούσε και απέρριπτε όλες τις θρησκευτικές δεισιδαιμονίες και πρακτικές, την εξήγηση των ονείρων, τη μαγεία και τη μαντεία, την υπεροψία των πλουσίων, τα Διονυσιακά πανηγύρια και τη δημαγωγία. Ειλικρινά δεν μπορώ να βρω κάτι παράλογο στη φιλοσοφία του Διογένη.

Μια από τις έξυπνες απαντήσεις του Διογένη που μ' αρέσει πολύ, δόθηκε όταν ρωτήθηκε ποιανού ζώου το δάγκωμα είναι το χειρότερο. Λέγεται πως απάντησε: «Ανάμεσα στα άγρια, του συκοφάντη, και ανάμεσα στα ήμερα του κόλακα.»

Συμπερασματικά φαίνεται ότι η επιδίωξη της ευτυχίας προϋποθέτει την απόκτηση σοφίας, επίγνωσης και συνειδητοποίησης του ποιοι είμαστε, ποια είναι η πνευματική μας υπόσταση, πώς να συνδεόμαστε μ' αυτή αντλώντας δύναμη για να υπερβαίνουμε τις αδυναμίες και τα πάθη μας, και πώς να συμπεριφερόμαστε προς τους συνανθρώπους μας και στις κοινωνικές αρχές.

Όχι εύκολη υπόθεση, πρέπει να παραδεχτούμε... Και ατυχώς, όπως συμβαίνει με όλες τις αληθινές αξίες, ούτε η σοφία ούτε η ευτυχία μπορούν ν' αγοραστούν με χρήμα!