Ο Κάντ και η Ηθική

Η θεωρία του Καντ περί ηθικής είναι επίσης πολύ σημαντική για τη φιλοσοφική συμβουλευτική. Ο Καντ ανήκε στη δεοντολογική    (βασισμένη σε κανόνες) σχολή σκέψης, σε αντίθεση με την τελεολογική σχολή ή αλλιώς τη σχολή των συνεπειών, σύμφωνα με την οποία οι πράξεις είναι σωστές ή λανθασμένες κρινόμενες εκ του αποτελέσματος.

Για τους οπαδούς της τελεολογίας, ο Ρομπέν των Δασών είναι ήρωας γιατί, στην ουσία, οι σκοποί του (να δίνει στους φτωχούς) αγίαζαν τα μέσα που χρησιμοποιούσε (να κλέβει από τους πλούσιους). Οι οπαδοί της δεοντολογίας, σαν τον Καντ, από την άλλη, πιστεύουν ότι ο νόμος είναι νόμος και η κλοπή είναι κάτι κολάσιμο. Θα έβαζαν τον όποιον Γιάννη Αγιάννη φυλακή επειδή έκλεψε ένα καρβέλι ψωμί, ανεξάρτητα από την πεινασμένη γυναίκα και τα παιδιά του.

Η δύναμη της δεοντολογικής σχολής είναι ότι υπάρχει ένα βιβλίο κανόνων (είτε είναι η Βίβλος, το Κοράνι, το εγχειρίδιο των Προσκόπων είτε είναι το προσωπικό χειρόγραφο του καθενός) για να συμβουλευτείς, εάν προσπαθείς να βρεις τον σωστό δρόμο. Είναι συνήθως εύκολο να συμφωνήσεις στους βασικούς κανόνες. 

Το μειονέκτημα είναι ότι σ’ ένα καθορισμένο σύνολο κανόνων θα υπάρχουν πάντα οι εξαιρέσεις (η ανθρωποκτονία σε αυτοάμυνα και η θανατική ποινή είναι ευρέως αποδεκτές παρά την εντολή «Ου φονεύσεις»), και δεν είναι ποτέ εύκολο να συμφωνήσεις ποιες είναι οι εξαιρέσεις. Από την άλλη, με την ηθική των συνεπειών, δεν γνωρίζεις ποτέ τι είναι σωστό ή λάθος μέχρι να γνωρίσεις το αποτέλεσμα, κάτι που κάνει τον μελλοντικό προγραμματισμό δύσκολο. Η δύναμη της είναι η ελαστικότητα και η ανεκτικότητα.

Σε ένα επίπεδο, βοηθάει το να γνωρίζουν τα άτομα ποιο είδος ηθικού συστήματος ακολουθούν και ποιο θαυμάζουν. Ο Καντ προχωρεί ένα βήμα παραπέρα από αυτό, προσθέτοντας έναν ασυνήθιστο κανόνα για κάποιον που ασπάζεται τη δεοντολογία. Πίστευε ότι μπορεί κανείς και θα έπρεπε να θέτει σε δοκιμασία τις αποφάσεις του ως προς την αγνότητα και ηθική υγεία τους και περιέγραψε ένα πείραμα σκέψης το οποίο ονόμασε «κατηγορική προσταγή», για να μας βοηθήσει να κάνουμε ακριβώς αυτό. Όταν αναρωτιόμαστε για έναν τρόπο δράσης, ρωτάμε τους εαυτούς μας: «Θα ήθελα όλοι οι άλλοι, εάν ήταν στη θέση μου, να κάνουν το ίδιο πράγμα;»

Εάν η απάντηση είναι ναι, τότε βρισκόμαστε στο σωστό μονοπάτι. Εάν η απάντηση είναι όχι, τότε δεν πρέπει να κάνουμε ούτε εμείς κάτι τέτοιο. Για παράδειγμα, μπορείτε εύκολα να φανταστείτε μια περίσταση κατά την οποία θα είχατε όφελος εάν λέγατε ψέματα, δεν θα θέλατε όμως όλοι να λένε ψέματα, οπότε δεν θα έπρεπε ούτε και εσείς να πείτε ψέματα.

 «Δεν θα δράσω με άλλο τρόπο παρά έτσι που να μπορούσα να επηρεάσω ώστε το αξίωμά μου να γίνει καθολικός νόμος».

Imanouel Kant