Πως είναι να ζει κανείς με προσωποαγνωσία;

Ο εγκέφαλός μας είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο επιβίωσης με τόσο πολλούς και πολύπλοκους μηχανισμούς που πολλές φορές τους αγνοούμε έως ότου συναντήσουμε κάποιον με κάποια λειτουργική δυσλειτουργία σχετιζόμενη με κάποιο συγκεκριμένο μηχανισμό. Μία από τις πιο περίεργες περιπτώσεις εγκεφαλικής δυσλειτουργίας είναι η περίπτωση της προσωποαγνωσίας.

Σύμφωνα με το ICD-9 η προσωποαγνωσία είναι μια μορφή ψυχοφυσικής οπτικής διαταραχής στην οποία κάποιος, λόγω εγκεφαλικής βλάβης ή ανωμαλίας, δεν μπορεί να αναγνωρίσει τα πρόσωπα τρίτων, αλλά δίχως αυτό να οφείλεται σε κάποια γενικότερη μνημονική διαταραχή (π.χ. κάποια μορφή αμνησίας). Με άλλα λόγια, το άτομο θυμάται πως έχει γνωρίσει το τάδε ή το δείνα πρόσωπο, αλλά εάν το δει μπροστά του δεν θα το αναγνωρίσει.

Κάποιος ο οποίος ακούει για πρώτη φορά τον ορισμό της προσωποαγνωσίας ίσως θα σκεφτεί ότι πως η διαταραχή είναι δημιούργημα της φαντασίας και ενδεχομένως θα δυσκολευτεί να κατανοήσει πως είναι δυνατόν να μην μπορείς να αναγνωρίσεις τα πρόσωπα των φίλων σου, τη στιγμή που θυμάσαι κανονικά την σχέση σου μαζί τους και τα όσα έχετε κάνει μαζί. Και όμως, η προσωποαγνωσία είναι μια υπαρκτή γνωστική διαταραχή η οποία επηρεάζει έως και περίπου το 2,5% του πληθυσμού.

Η περιοχή FFA:  Η ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε πρόσωπα βασίζεται στην λειτουργία μιας συγκεκριμένης εγκεφαλικής περιοχής στο κάτω μέρος του εγκεφάλου, η οποία είναι γνωστή ως Ατρακτοειδής Περιοχή Προσώπων (Fusiform Face Area, FFA). Εάν υπάρξει βλάβη ή αναπτυξιακή ανωμαλία στην FFA τότε η αναγνώριση των προσώπων γίνεται δυσκολότερη ή ακόμη και αδύνατη και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις μπορεί κάποιος να μην μπορεί να αναγνωρίζει ακόμη και το ίδιο του το πρόσωπο.

Πως είναι όμως να ζει κανείς με προσωποαγνωσία; Μπορεί να λειτουργήσει κανονικά; Μπορεί να αναπτύξει κανονική επαγγελματική δραστηριότητα; Η σύντομη απάντηση σε αυτές τις ερωτήσεις είναι πως η προσωποαγνωσία προφανώς δημιουργεί σημαντικά προβλήματα ιδιαίτερα στην κοινωνική ζωή του πάσχοντα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αυτόματα καθίσταται ανίκανος να λειτουργήσει στην προσωπική ή και επαγγελματική του ζωή.

Πως είναι να έχεις προσωποαγνωσία;

Μια πρόσφατη περιπτωσιολογική μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Cognitive Neuropsychology προσπαθεί να αποκαλύψει την καθημερινότητα ενός γιατρού ο οποίος επί μία τριακονταετία δεν γνώριζε ότι έπασχε από προσωποαγνωσία. Ο Δρ. David Roger Fine, όπως είναι το όνομά του, είναι εξαιρετικός γαστρεντερολόγος στο Πανεπιστήμιο του Southampton και έως και το 2006 δεν γνώριζε την πάθησή του.

«Είναι αξιοπερίεργο πως έζησα τη μισή μου ζωή μη γνωρίζοντας ότι πάσχω από μια γνωστική διαταραχή που επηρεάζει τόσο έντονα την κοινωνικότητά μου. Ακόμη και οι κοντινοί μου άνθρωποι δεν είχαν προσέξει κάτι», δηλώνει ο Δρ. Fine.

Ανακαλώντας τις παιδικές του αναμνήσεις συνειδητοποιεί ότι μπορεί να θυμηθεί με σχετική ευκολία λεπτομέρειες όπως οι κτηριακές εγκαταστάσεις, τα ρούχα των φίλων του, τα μαλλιά τους. Όταν όμως ερωτάται εάν θυμάται τα πρόσωπά τους, η απάντηση είναι αρνητική. Καθώς μεγάλωνε, ίσως και ασυνείδητα, προσπαθούσε να κοινωνικοποιείται σε χώρους στους οποίους θα μπορούσε να ξεχωρίσει τα άτομα βάσει άλλων χαρακτηριστικών τους πλην του προσώπου τους, όπως είναι το ντύσιμό τους ή η προκαθορισμένη θέση στην οποία κάθονταν στον χώρο.

Κατάφερε να τελειώσει το πανεπιστήμιο και να ξεκινήσει την επαγγελματική του καριέρα δίχως ιδιαίτερα προβλήματα, καθώς η εργασία του δεν απαιτούσε απαραίτητα την απομνημόνευση προσώπων (π.χ. παρουσιάσεις συνεδρίων, συνεδρίαση των γιατρών του νοσοκομείου όπου ο κάθε γιατρός κάθεται σε μια προκαθορισμένη θέση, αναγνώριση του ομιλιτή από την φωνή του κ.α.). 

Πέραν αυτού, το περιβάλλον του νοσοκομείου στο οποίο κινείται όλα τα χρόνια της επαγγελματικής του πορείας περιλαμβάνει πολλαπλά περιβαλλοντικά στοιχεία τα οποία τον βοηθούσαν να αναγνωρίζει με ποιο πρόσωπο ήταν πιο πιθανό να μιλάει την εκάστοτε φορά (π.χ. το γραφείο στο οποίο εισέρχεται, η κλινική στην οποία πηγαίνει κ.α.). Φυσικά, οι συνεργάτες του είχαν προσέξει ότι τύχαινε πολλές φορές να περνάει από δίπλα τους δίχως να χαιρετάει, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να χαρακτηριστεί από τρίτους ως ακατάδεχτος ή ακόμη και αυτιστικός.

Η ερωτική του ζωή ομολογουμένως ήταν πιο δύσκολη, καθώς δυσκολευόταν να αναγνωρίζει τις κοπέλες με τις οποίες φλέρταρε την προηγούμενη βραδιά. Ο Δρ. Fine δηλώνει μάλιστα ότι «Πολλές φορές νόμιζα ότι κάποιες κοπέλες που με ενδιέφεραν εξαφανίζονταν για μήνες μετά την πρώτη μας γνωριμία». Φυσικά το πρόβλημα επεκτεινόταν ακόμη και στην δημιουργία φιλικών σχέσεων. Μάλιστα, ο Δρ. Fine ανακαλεί ένα πολύ χαρακτηριστικό περιστατικό στο οποίο γνώρισε έναν άνδρα σε ένα πάρτυ με τον οποίο μιλούσε για αρκετή ώρα και όταν ξανασυναντήθηκαν λίγα λεπτά μετά που χώρισαν ξανασυστήθηκε σαν να μην γνώριζε τον άνδρα, κάτι το οποίο φυσικά τον προσέβαλε.

Σίγουρα η κοινωνική ζωή του Δρ. Fine δεν ήταν εύκολη, αλλά είναι σημαντικό να προσέξουμε ότι η προσωποαγνωσία δεν του έκοψε αυτόματα τα φτερά για την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων. Η δημιουργία εναλλακτικών στρατηγικών για την αναγνώριση προσώπων –όπως είναι απομνημόνευση ρούχων, χώρων στους οποίους βρίσκεται συνήθως κάποιος, αναγνώριση της φωνής ή/και των φυσικών χαρακτηριστικών κάποιου- είναι μια συνήθης τακτική των πασχόντων με προσωποαγνωσία.

Δημήτρης Αγοραστός