Θαυματουργά φάρμακα από την εποχή του Ιπποκράτη

Αξεπέραστες συνταγές και θαυματουργά φάρμακα από την εποχή του Ιπποκράτη. Aπό απλά σιρόπια, κολλύρια, αλοιφές, σταγόνες, χάπια έως και κολπικά υπόθετα που συνδύαζαν δεκάδες ουσίες, η φαρμακευτική αποτέλεσε από την αρχαιότητα μία ιδιαίτερα λεπτομερή επιστήμη για την αντιμετώπιση σχεδόν όλων των γνωστών ασθενειών. Τα γραπτά του Ιπποκράτη αναφέρουν περίπου 250 φαρμακευτικά φυτά.

Ο Γαληνός, που χαρακτηρίζεται ως ο δεύτερος σπουδαιότερος γιατρός της Αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη, στις γραφές του περιέγραψε τα περίφημα «Γαληνικά Φάρμακα», μερικά εκ των οποίων περιείχαν έως και 100 διαφορετικές ουσίες έκαστο. Ο Νικόλαος Μυρεψός (το 1.300 μ.Χ.) συνέταξε συνταγολόγιο με περισσότερα από 2.200 φάρμακα, πολλά εκ των οποίων αφορούσαν μείγματα 3-5 διαφορετικών υλικών.

Η αρχαία αυτή γνώση κρατάει έως και σήμερα μέσα από γραπτά, τα οποία σημαντικοί εξειδικευμένοι επιστήμονες ερευνούν και ανακαλύπτουν συνεχώς νέες θεραπευτικές ιδιότητες. Στα αρχαία φάρμακα εστίασαν επιστήμονες κατά τη διάρκεια της 3ης Αμφικτυονίας Εταιρειών και Συλλόγων Ιστορίας και Ηθικής – Δεοντολογίας που διοργανώθηκε τον Ιούνιο του 2011 από το Διεθνές Ιπποκράτειο Ίδρυμα στην Κω.

Όπως ανέφερε ο πρόεδρος του ιδρύματος καθηγητής Χειρουργικής κ. Στέφανος Γερουλάνος, για την παρασκευή των φαρμάκων χρησιμοποιούνταν επί το πλείστον βότανα και φυτά, καθώς και ορυκτά και ζωικά υλικά, όπως π. χ. ελαφαντοστούν, δόντι λιονταριού ή ακόμα και κόπρανα ζώων.

Μεταξύ των πλέον γνωστών αρχαίων φαρμακευτικών ορυκτών ήταν η «λημνία γη» (εξαγώγιμο φάρμακο), που εθεωρείτο ότι βοηθούσε στην επούλωση πληγών. Η «λήμνια γη» εξορυσσόταν σε τοποθεσία περίπου στο κέντρο της Λήμνου και αναμειγνυόταν με το αίμα ζώων που θυσιάζονταν. Έπλαθαν το «μείγμα» σε μικρό σχήμα και το σφράγιζαν με ειδική σφραγίδα, για την προστασία του από οποιαδήποτε νοθεία. Το προϊόν είτε χρησιμοποιούνταν με νερό για την αντιμετώπιση τραυμάτων είτε το έδιναν μαζί με το φαγητό. Λόγω της αιμοσφαιρίνης περιείχε σίδηρο, ενώ ακριβώς επειδή είχε χώμα ήταν και καθαρτικό.

Σε πολλές περιπτώσεις πάντως, τα «αρχαία φάρμακα» ήταν καθαρά θέμα αυθυποβολής. Αυτό ισχύει για τον χρυσό που έως και πρόσφατα εικαζόταν ότι ήταν δυνατό θεραπευτικό για τους ρευματισμούς, ενδεχόμενο που δεν έχει επιβεβαιωθεί. Η σκόνη χρυσού χρησιμοποιούνταν ως ουσία σε φαγητά. Όπως αναφέρει ο κ. Γερουλάνος, χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό του βιεννέζικου σνίτσελ, το οποίο αποτελεί εφεύρεση και μυστικό της κουζίνας των Παλαιολόγων του Βυζαντίου.

Η συνταγή μαθεύτηκε μέσω «προξενιού» στη Σαραγόσα της Ισπανίας και μετά στη Βιέννη. Η αρχική συνταγή αφορούσε τη χρήση σκόνης χρυσού πάνω στο κρέας, στην οποία όφειλε το «ξανθό» του χρώμα. Αργότερα, το ξανθό χρώμα αντιγράφεται με μουστάρδα στο «πανέ».

Πάντως, οι φυτικές ουσίες είναι οι πλέον χρησιμοποιούμενες στην αρχαία φαρμακευτική και «κρατούν» καλά ακόμα και σήμερα. Οι κουμαρίνες είναι γνωστά αντιπηκτικά, περιέχονται ως ουσίες στα κούμαρα, και τα χρησιμοποιούσε ο Ιπποκράτης για τη θρομβοφλεβίτιδα. Από τον ταξό (κωνοφόρο αειθαλές δένδρο, πολύ διαδεδομένο ως φράχτης σε κήπους) μπορεί να παραχθεί από την ταμοξιφαίνη που αποτελεί σήμερα θεραπεία επιλογής για τον καρκίνο του μαστού.

Το λουλούδι βίνκα περιέχει βινκριστίνη που είναι αντικαρκινική ουσία (χημειοθεραπεία). Το αψέντι (αρτεμισία το αψίνθιον) χρησιμοποιείται σήμερα ξανά ως ισχυρό αντιελονοσιακό. Και φυσικά η ασπιρίνη των 110 ετών έχει ως βασικό στοιχείο το σαλικυλικό οξύ. Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε φλούδα ιτιάς (salix alba) ως αναλγητικό.

Συνταγές από την αρχαιότητα

«Το καλύτερο φάρμακο για τον πονόλαιμο είναι το χαμομήλι με μέλι και λεμόνι. Η πολύ διαδεδομένη αυτή γνώση έρχεται από την αρχαιότητα, όταν οι Έλληνες θεραπευτές έφτιαχναν σιρόπια με βάση το μέλι», επισημαίνει ο πρόεδρος του Διεθνούς Ιπποκράτειου Ιδρύματος, καθηγητής κ. Στέφανος Γερουλάνος.

Όπως αναφέρει ο κ. Γερουλάνος, χρησιμοποιούσαν σαν βάση το μέλι αραιωμένο είτε με νερό είτε με ξίδι στο οποίο προσέθεταν τις φαρμακευτικές ουσίες από τα διάφορα φυτικά εκχυλίσματα. Οι ουσίες εξάγονταν από τα φυτά είτε με βρασμό, είτε με τον εμποτισμό τους για μεγάλο χρονικό διάστημα σε κρασί ή λάδι.

Άλλη μία συνταγή που «κρατάει» από την αρχαιότητα και χρησιμοποιείται και σήμερα από πολλούς φαρμακοποιούς είναι η αλοιφή για την αντιμετώπιση των πανάδων στα χέρια. Σύμφωνα με τον κ. Γερουλάνο, η συνταγή είναι πολύ απλή και έχει ως συστατικά το λάδι (θα πρέπει να ζεσταθεί για λίγο), το κερί μέλισσας και τη μαστίχα. «Εάν προστεθούν αυτά τα συστατικά γίνεται μία άσπρη αλοιφή που βοηθά πολύ στο “σβήσιμο” των πανάδων στα χέρια», σημειώνει ο καθηγητής.

Και φυσικά η μαλακτική ιδιότητα της αλόης, που χρησιμοποιείται κατά κόρον σε κρέμες και αλοιφές για το δέρμα, είναι γνωστή από τους αρχαίους χρόνους.