Γλώσσα και Nόηση

Eίναι ποτέ δυνατόν να είμαστε προϊόντα της εξέλιξης; Ο Δυτικός Πολιτισμός εγκατέστησε στο κέντρο του τον άνθρωπο απαντώντας έτσι στο περίπλοκο μυστήριο της μοναδικότητάς του στο ζωικό βασίλειο, αλλά ο ίδιος πολιτισμός δεν έχει σταματήσει να αναρωτιέται, να ερευνά και να ανοίγει συζητήσεις για το πώς και το γιατί αυτό το περίεργο ζώο, μιλάει, αντιλαμβάνεται και επικοινωνεί. 

Σε ποιες ανάγκες απάντησε με τη γλώσσα και πως έφτιαξε τους κώδικες ανταλλαγής πληροφοριών και συσσώρευσης γνώσης. Το αίνιγμα της γλώσσας και της νόησης  μέσα από τους φακούς της εξελικτικής βιολογίας και των νευροεπιστημών. Τα φαινόμενα της νόησης γενικά και του λόγου ειδικότερα αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου, που τον διαφοροποιούν από άλλους οργανισμούς, ακόμα και από τα ανώτερα θηλαστικά. Παρόλα αυτά η επιστήμη θεωρεί τον άνθρωπο ως ένα ακόμα προϊόν της εξέλιξης. 

Και τίθεται το ερώτημα:μπορεί τέτοια σύνθετα φαινόμενα του νου να ανήκουν στη σφαίρα της βιολογίας; Διαφέρουν ουσιαστκά από άλλες σύνθετες λειτουργίες όπως η όραση και η αντίληψη, ή μπορούν κι αυτά να μελετηθούν μέσα στα πλαίσια του φυσικού κόσμου και με τα εργαλεία και τις μεθόδους της επιστήμης; Και μπορεί μια τέτοια προσέγγιση να μας αποκαλύψει κάτι για αυτό που μας κάνει ανθρώπους; 

Ο εγκέφαλος αντιστέκεται επίμονα στην επιστήμη, αποκαλύπτει τις διαδρομές της λειτουργίας του φειδωλά και παραπλανητικά και παρά τις χιλιάδες των επιστημόνων που προσπαθούν επίμονα να τον διαβάσουν, αυτό το όργανο με την τόσο σύνθετη αρχιτεκτονική παραμένει ανεξιχνίαστο και ταυτόχρονα ένα μόνιμο επιστημονικό στοίχημα. 

Δεν είναι τυχαίο ότι δύο μεγάλες εκστρατείες για την αποκρυπτογράφηση του εγκεφάλου αρχίζουν από το 2013 στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη: Η κυβέρνηση Ομπάμα οργανώνει μια επιστημονική  συντονισμένη έρευνα με ορίζοντα δεκαετίας, για τη δημιουργία ενός Χάρτη του Εγκεφάλου. Ομοσπονδιακοί οργανισμοί, ιδιωτικά ιδρύματα και ομάδες νευροεπιστημόνων και νανοεπιστημόνων  θα δουλέψουν συντονισμένα  σε μια προσπάθεια να κατανοηθεί καλύτερα ο εγκέφαλος και η λειτουργία της αντίληψης, των πράξεων του ανθρώπου και τελικά, της συνείδησης.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση  αποφάσισε πρόσφατα να υποστηρίξει ένα πρόγραμμα κόστους 1 δις. ευρώ, το οποίο γίνεται με ελβετική πρωτοβουλία, για τη  δημιουργία ενός σουπερ-κομπιούτερ, μιας μίμησης εγκεφάλου, που με τη βοήθεια της πιο προηγμένης έρευνας και τεχνολογίας, θα ανιχνεύει τις εσωτερικές διεργασίες του οργάνου αυτού. Η γλώσσα είναι νεαρή, μόλις 30.000 χρόνων, συμφωνούν οι περισσότεροι επιστήμονες και κάποιοι άλλοι την ανεβάζουν στα 100.000 χρόνια, κατάκτηση του Homo Sapiens.

Το μυστήριό της είναι κι αυτό κρυμμένο μέσα στα δισεκατομμύρια νευρώνες του εγκεφάλου και έχει από χρόνια διχάσει τους νευροεπιστήμονες, σε δύο ομάδες: σε εκείνους που υποστηρίζουν ότι η γλώσσα προέκυψε από ένα είδος προσαρμογής, ως αποτέλεσμα μετάλλαξης και σε εκείνους που πιστεύουν ότι είναι υποπροϊόν άλλων διαδικασιών, όχι μια ειδική προσαρμογή που προέκυψε από τις συνήθεις φυσικές επιλογές. Οι απαντήσεις μοιάζουν με παιχνίδι, σοβαρό όμως, που σιγά-σιγά και μέσα στην επιστημονική έξαψη για το τρόπαιο, ανοίγει μικρές ρωγμές στον δύσκολο αυτό γρίφο.

Οι πρόγονοί μας αντιμετώπισαν καταστάσεις που απαιτούσαν μια πιο αναπτυγμένη σκέψη και συνεπώς έναν μεγαλύτερο εγκέφαλο; Η γλώσσα ήταν άσχετη με τη διεύρυνση του εγκεφάλου; Ήταν προσαρμογή και αναπτύχθηκε ως απάντηση σε ορισμένες ανάγκες επιλογής για μια καλύτερη επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων; Είχαν οι κυνηγοί ανάγκη να επικοινωνούν καλύτερα και να ανταλλάσσουν πληροφορίες; 

Η ανάγκη για ανταλλαγή πληροφοριών ανάμεσα στους ανθρώπους προκάλεσε αυτή την τεράστια εξέλιξη, την πρωτο-γλώσσα, σημαντική για την επιβίωση μιας φυλής; Η κοινωνική ομάδα έκανε απαραίτητη τη γνώση για να αντιμετωπιστούν τα πολύ διαφορετικά και συγκρουόμενα συμφέροντα μεταξύ των μελών της; Οι απαντήσεις και οι ερμηνείες δεν θα είναι ποτέ οριστικές με τρόπο που να επιτρέπουν στους επιστήμονες να προσδιορίσουν με σύγκλιση τη στιγμή  των πρώτων φωνητικών εκφράσεων. 

Οι διαφωνίες, ο διάλογος και η κούρσα θα συνεχίζονται, αλλά κανείς δεν θα αμφισβητεί ότι η εμφάνιση της γλώσσας ήταν μια καθοριστική στιγμή στην εξέλιξη των ανθρώπων. Μια καινοτομία που άλλαξε ριζικά τον χαρακτήρα της ανθρώπινης κοινωνίας και η ανθρώπινη περιέργεια θα επιμένει να φτάσει μέχρι τη σκοτεινή αρχή της.