Εναυσμα για στοχασμό

Υπάρχουν χίλιοι δύο λόγοι, για τους οποίους πολλοί άνθρωποι πιστεύουν σε ανόητες, φανταστικές και αναξιόπιστες απόψεις. Έτσι διδάχθηκαν, χωρίς οι ίδιοι ν’ αναζητήσουν, έχουν ανάγκη να πιστέψουν για να μη χάσουν το σκοπό της ζωής τους, θέλουν να ξεφύγουν από τα καθημερινά προβλήματά τους, ελπίζουν ότι κάτι θ’ αλλάξει, μία σειρά συμπτώσεων επιβεβαίωσαν αυτές τις απόψεις, δεν βρίσκουν άλλες καλύτερες, οι απόψεις είναι συνδεδεμένες μ’ ένα μέρος της αλήθειας, το οποίο δεν μπορούν να ξεχωρίσουν, εκφραστική αδυναμία και τα λοιπά.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν άλλοι τόσοι λόγοι, για τους οποίους πολλοί άνθρωποι δημιουργούν, υποστηρίζουν, διαδίδουν και συντηρούν τις ανόητες και τις φανταστικές απόψεις. Ανάμεσα στα εκατομμύρια των ανθρώπων βρίσκονται πολλοί ονειροπαρμένοι, παρανοϊκοί, φιλόδοξοι, φαντασιόπληκτοι συγγραφείς, αυτόκλητοι σωτήρες, διάσημοι που επηρεάζουν, μισαλλόδοξοι, επαγγελματίες, οι οποίοι ζουν από τις συνεργασίες τους με τέτοιους ανθρώπους και πολλοί απατεώνες, που εκμεταλλεύονται τους επιρρεπείς. Κάποιος λόγος ή ένας συνδυασμός πολλών λόγων οδηγούν πολλούς ανθρώπους -ανεξαρτήτως καλλιέργειας- να πιστέψουν σε τέτοιες απόψεις ή τους δυσκολεύουν να τις αρνηθούν.

Μη φαίνεται παράξενο, ότι πολλοί και διαφορετικοί άνθρωποι μπορεί να υποστηρίζουν μία πλάνη και να μιλάνε υπερβολικά για κάποια πράγματα. Πολλές αβάσιμες, αναξιόπιστες και παράλογες απόψεις είναι διαδεδομένες, τις αποδέχονται αστόχαστα και τις υποστηρίζουν από τον πιο αγράμματο έως τον πιο διαβασμένο και εξειδικευμένο. Ακόμα δεν έχουν πάψει να διχάζονται  από τέτοιες απόψεις και να διαταράζουν την ειρηνική συνύπαρξή τους, για να υποστηρίξουν τη φαντασιοκοπία ορισμένων.

Το πιο λαμπρό παράδειγμα, το φαινόμενο της θρησκείας. Έχετε διανοηθεί πόσοι κερδίζουν χρήματα από τη θρησκευτική δραστηριότητα, πόσοι άνθρωποι θα έχαναν τη δουλειά τους, πόσοι την ησυχία τους και πόσο φτωχότερη θα ήταν η κοινωνική ζωή, χωρίς τις θρησκευτικές εορτές; Οι ανάγκες που έχει δημιουργήσει η πολυπλοκότητα του φαινομένου το συντηρούν και όχι η χρησιμότητα ή η αξιοπιστία της θρησκευτικής διδασκαλίας.

 Όπως οι ανάγκες και οι αλληλεξαρτήσεις της καπνοβιομηχανίας τη συντηρούν, παρά τις προφανείς καταστροφικές συνέπειες της γνωστής καπνιστικής συνήθειας. Η θρησκεία αποτελεί το πιο λαμπρό παράδειγμα πλάνης, διότι επί πολλούς αιώνες, σε όλους τους λαούς βρίσκει απήχηση, φανατικούς πιστούς, υπηρέτες, σκεπτόμενους υποστηριχτές, διδάσκαλους, προκαλεί έντονες διαφωνίες και διχασμό μέχρι αιματοχυσίας και πλήθος άλλων κοινωνικών φαινομένων.

Ενώ με την πιο απλή λογική του κόσμου και χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις μπορεί κάποιος να παρατηρήσει αναρίθμητα κενά, ασάφειες, ψέματα, λάθη, πλήρη απουσία επιστημονικής γνώσης, αντιφάσεις και τόσα πολλά σημάδια αναξιοπιστίας που σε καμία άλλη περίπτωση δεν θα ανεχόταν κανένας λογικός άνθρωπος. Αντί αυτού, γίνονται τα αδύνατα δυνατά για να παραβλέψουμε τα αρνητικά σημάδια και για να "βγάλουμε" θεόπνευστες τις ιερές γραφές, δεν προσάπτουμε την παραμικρή ατέλεια και για διαφορετικούς λόγους ελάχιστοι τολμούν να αμφισβητήσουν δημόσια.

Η συμφωνία των πολλών δεν είναι πάντοτε αποτέλεσμα σύμπτωσης, που προήλθε από το ξεχωριστό, απομονωμένο και δημιουργικό στοχασμό του κάθε ατόμου. Συνήθως είναι αποτέλεσμα της τυφλής, επιπόλαιης, βιαστικής και συμφεροντολογικής αποδοχής και της άκοπης αντιγραφής, ακόμα και στην περίπτωση της επιστημονικής γνώσης. Αν όχι από ευπιστία, η οποία προϋποθέτει και αυτή κάποια έλλειψη δημιουργικού στοχασμού,  φόβο για τη διαφοροποίηση και άγνοια να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας. 

Για τον ίδιο λόγο, πολλοί συμπεριφέρονται και πράττουν με τον ίδιο τρόπο, παρακινούμενοι και οδηγούμενοι από τις ίδιες απόψεις και συλλογισμούς. Ένας λόγος για τον οποίο διαιωνίζονται λάθη και παραλείψεις στην κοινωνία είναι η δυσκολία να διαδοθούν οι νέες απόψεις και να ανατρέψουν τις λανθασμένες, που έχουν επικρατήσει με τη γενικευμένη αντιγραφή τους από όλους και σε όλα τα μέσα της πληροφόρησης.

Η επιστημονική γνώση δεν έρχεται τόσο φανερά και ανεξήγητα σε σύγκρουση με την εμπειρία. Πιο συχνά, εμείς δεν είμαστε σε θέση να διασταυρώσουμε γρήγορα και εύκολα την αξιοπιστία της. Δεν μπορούμε να αρνηθούμε ούτε να αμφιβάλλουμε το ίδιο, όπως με τις τυχαίες, αποσπασματικές και φανταστικές απόψεις, οι οποίες δημιουργούν περισσότερες απορίες, χωρίς να εξηγούν τίποτε. Μπορούμε όμως, να της βρούμε δύο μεγάλα μειονεκτήματα. Το πιο γνωστό μείον της είναι ο περιορισμός της γνώσης και της αναζήτησης προς μία μόνο κατεύθυνση, γύρω από ένα χώρο της εμπειρίας και στις λεπτομέρειες.

Η περιγραφή των πραγμάτων αποσπασμένων, ενώ αυτά δεν μπορούν να υπάρχουν χωρίς τις σχέσεις τους με κάποια άλλα ή θα ήταν διαφορετικά χωρίς εκείνα, είναι η συνηθέστερη διαστρέβλωση της πραγματικότητας, με αφάνταστες συνέπειες. Σε κάποιες περιπτώσεις ξεκινούν με βολικό δεδομένο μία ανοησία, ότι μερικά πράγματα δεν σχετίζονται και χάνουν χρόνο ώσπου να διαπιστωθεί η σχέση τους με ενθουσιασμό, μετά την τυχαία ανακάλυψη ορισμένων φαινομένων. Σε πολλές άλλες, δεν μπορούν να εξηγήσουν για πόσο χρόνο θα παραμείνουν τα πράγματα όπως τα περιγράφουν και αν θα έπρεπε να είναι ή να γίνονται έτσι.  

Κώστας Γ. Νικολουδάκης