Η Ερέθιση του Χρώματος

Είναι γνωστό ότι ο κάθε ζωγράφος προσπαθεί μέσα από το έργο του να εκφράσει έναν κόσμο μηνυμάτων και συναισθημάτων. Σε αυτό τον βοηθούν τα σχήματα και τα χρώματα που χρησιμοποιεί.

Τα χρώματα είναι ζωή και το φως τα γεννάει. Τα όρια που προσδιορίζουν το σχήμα των αντικειμένων δημιουργούνται από την ικανότητα των ματιών να διαχωρίζουν μεταξύ περιοχών διαφορετικής φωτεινότητας και χρώματος.

Τα σχήμα παραμένει σχεδόν ανεπηρέαστο από μεταβολές φωτεινότητας ή χρώματος στο περιβάλλον (ακόμα και αν το αντικείμενο παρουσιάζεται από άλλη γωνία, γίνεται αντιληπτή η διαφορετική προβολή του), ενώ το τοπικό χρώμα των αντικειμένων είναι ιδιαίτερα τρωτό από αυτήν την έννοια. Για το λόγο αυτό τα χρώματα του καλλιτέχνη βρίσκονται στο έλεος του επικρατούντος φωτισμού, ενώ τα σχήματά του επηρεάζονται ελάχιστα από αυτόν.

Ο κόσμος του χρώματος δεν είναι απλώς μια συλλογή αναρίθμητων χροιών, είναι καθαρά δομημένος επί τη βάσει των τριών θεμελιωδών χρωμάτων και των συνδυασμών τους. Υπάρχουν τα βασικά (καθαρά) και τα συμπληρωματικά (δευτερεύοντα) χρώματα. Τα βασικά είναι το κόκκινο, το μπλε και το κίτρινο. Τα συμπληρωματικά χρώματα δημιουργούνται από την ισόποση ανάμιξη 2 βασικών χρωμάτων και προκύπτουν τα εξής:

• Κόκκινο + Κίτρινο= Πορτοκαλί (συμπληρωματικό του μπλε)
• Μπλε + Κίτρινο= Πράσινο (συμπληρωματικό του κόκκινου)
• Κόκκινο + Μπλε= Μοβ (συμπληρωματικό του κίτρινου)
• Τα τριτεύοντα χρώματα συνιστώνται από την ανάμιξη ενός βασικού (πρωτεύοντος) και ενός δευτερεύοντος χρώματος και προκύπτουν τα εξής:
• Κίτρινο + Πορτοκαλί = Κιτρινοπορτοκαλί
• Κόκκινο + Πορτοκαλί = Κοκκινοπορτοκαλί
• Κόκκινο + Μοβ = Κοκκινομόβ
• Μπλε + Μοβ = Μπλεμόβ
• Μπλε + Πράσινο = Μπλεπράσινο
• Κίτρινο + Πράσινο =Κιτρινοπράσινο

Έτσι πραγματοποιείται ένας κύκλος 12 χρωμάτων, που απέχουν εξίσου μεταξύ τους, όπου κάθε χρώμα παίρνει τη θέση του, που δεν είναι εναλλάξιμη με τις άλλες. Η διαδοχή των χρωμάτων γίνεται σύμφωνα με την τάξη του ουράνιου τόξου και του φάσματος. Δύο συμπληρωματικά χρώματα, με τη μίξη τους, καταστρέφονται και δίνουν ένα ουδέτερο γκρι. Το ίδιο συμβαίνει και με την ανάμιξη των 3 βασικών χρωμάτων.

Τα χρώματα διαιρούνται ανάλογα με τα επιμέρους στοιχεία τους σε ψυχρά (με βάση το μπλε), θερμά (με βάση το κόκκινο), φωτεινά, ουδέτερα, σκοτεινά (με βάση το μαύρο), απαλά - παστέλ (με βάση το λευκό) και λαμπερά. Οι αντιθέσεις των χρωμάτων διακρίνονται από τα αισθητήρια όργανά μας μόνο μέσω συγκρίσεων. Ερευνώντας τους χαρακτηριστικούς τρόπους δράσης των χρωμάτων διαπιστώνουμε επτά διαφορετικές χρωματικές αντιθέσεις, όπου είναι οι εξής:

1. Αντίθεση του χρώματος καθ' αυτό
2. Αντίθεση ανοιχτού - σκούρου
3. Αντίθεση ψυχρού - θερμού
4. Αντίθεση των συμπληρωματικών
5. Ταυτόχρονη αντίθεση
6. Ποιοτική αντίθεση
7. Ποσοτική αντίθεση

Το μαύρο και το άσπρο είναι όχι - χρώματα. Το μαύρο δημιουργείται όταν δεν υπάρχει καθόλου φως, σε αντίθεση με όλα τα άλλα χρώματα, που είναι παρόντα μόνο όταν υπάρχει φως. Το άσπρο στην πραγματικότητα είναι το άθροισμα όλων των χρωμάτων του ουράνιου τόξου, της ίριδας, δηλαδή των βασικών και των συμπληρωματικών χρωμάτων μαζί.

Το γκρίζο μπορεί να ληφθεί από την ανάμιξη άσπρου και μαύρου. Το άσπρο και το μαύρο είναι αντιτιθέμενα από κάθε άποψη στα αποτελέσματά τους. Μεταξύ των δύο απλώνεται το βασίλειο των γκρίζων τόνων και των χρωμάτων. Για τον ζωγράφο είναι το δυνατότερο μέσο έκφρασης του ανοιχτού και του σκούρου. Παρόλο αυτά όμως το γκρίζο μπορεί να μεταμορφωθεί με την επίδραση οπουδήποτε χρώματος, να εγκαταλείψει δηλαδή την ουδέτερη κατάστασή του και να πάρει ζωή μέσω των γειτονικών του χρωμάτων. Η πληθώρα των εφικτών τόνων και χρωμάτων ανάμιξης δείχνει τον τεράστιο πλούτο του κόσμου των χρωμάτων.

Όπως τα 3 βασικά χρώματα έτσι και τα 3 βασικά σχήματα (τετράγωνο, τρίγωνο, κύκλος) μπορούν να βρουν μονοσήμαντες εκφραστικές αξίες. Για πρακτικούς λόγους τα σχήματα είναι πιο αξιόπιστο μέσον αναγνώρισης και προσανατολισμού απ' όσο το χρώμα, εκτός αν η διάκριση του χρώματος περιορίζεται στα θεμελιώδη βασικά χρώματα.

Ο Ernest Schachtel αναφέρει ότι 

«η εμπειρία του χρώματος μοιάζει μ' εκείνην του συναισθήματος ή της συγκίνησης. Και στις δύο περιπτώσεις τείνουμε να είμαστε παθητικοί δέκτες ερεθισμάτων. Μια συγκίνηση δεν είναι το προϊόν του ενεργώς οργανωτικού νου. Απλώς προϋποθέτει ένα είδος ανοίγματος, το οποίο, επί παραδείγματι, ένα καταθλιμμένο άτομο μπορεί να μην έχει. Η συγκίνηση μας ερεθίζει με τον ίδιο τρόπο που μας ερεθίζει και το χρώμα. Το σχήμα, εν αντιθέσει, φαίνεται να απαιτεί μια πιο ενεργή απόκριση. Ανιχνεύουμε το αντικείμενο, εγκαθιστούμε το δομικό του σκελετό, συσχετίζουμε τα μέρη προς το όλον. Παρομοίως ο νους κυριαρχεί επί των παρορμήσεων, εφαρμόζει αρχές, συντονίζει μια ποικιλία εμπειριών, και αποφασίζει επί μιας πορείας δράσεως». 

Και όντως, στην όραση των χρωμάτων η δράση πηγάζει από το αντικείμενο και επηρεάζει το άτομο, ενώ για την αντίληψη του σχήματος ο οργανωτικός νους βγαίνει έξω για να συναντήσει το αντικείμενο. Οι εκφραστικές αξίες των σχημάτων είναι οι εξής:

Τετράγωνο: Είναι σύμβολο της ύλης, της βαρύτητας και του αυστηρού περιορισμού. Στην οικογένεια του τετράγωνου ανήκουν ο σταυρός, το ορθογώνιο, ο μαίανδρος και τα αντίστοιχα παράγωγα. Στο τετράγωνο αντιστοιχεί το κόκκινο χρώμα της ύλης. Το βάρος και η πυκνότητα του κόκκινου ταιριάζουν στο στατικό και βαρύ σχήμα του τετράγωνου.

Τρίγωνο: Είναι σύμβολο της σκέψης και έχει μαχητικό και επιθετικό χαρακτήρα. Στην οικογένεια του τριγώνου ανήκουν όλα τα σχήματα με διαγώνιο χαρακτήρα, όπως ο ρόμβος, το τραπέζιο και τα αντίστοιχα παράγωγα. Στο τρίγωνο αντιστοιχεί το κίτρινο χρώμα.

Κύκλος: Είναι σύμβολο του πνεύματος κινούμενο μέσα από την ενότητά του. Προξενεί ένα αίσθημα χαλάρωσης και συνεχούς ροής. Στην οικογένεια του κύκλου ανήκουν τα καμπύλα σχήματα με κυκλικό χαρακτήρα, όπως η έκλειψη, το ωοειδές, η κυματοειδής καμπύλη και όλα τα αντίστοιχα παράγωγα. Στον κύκλο αντιστοιχεί το μπλε χρώμα.

Τα προαναφερθέντα είναι κάποια από τους βασικούς κανόνες του χρώματος και της απεικόνισής του. Η μελέτη τους είναι εξαιρετικά χρήσιμη για τη μόρφωση του ανθρώπου, είτε είναι ερασιτέχνης είτε επαγγελματίας, είναι ένα εργαλείο για να κατανοήσει καλύτερα τον κόσμο των χρωμάτων αλλά και τον ίδιο τον εαυτό του. 

Η εσώτερη ουσία των χρωμάτων παραμένει κρυφή στη λογική μας και μόνο με διαισθητικό τρόπο γίνεται τελικά κατανοητή. Σύμφωνα με τα αντιληπτικά χαρακτηριστικά χρειάζεται ιδιαίτερη νοητική στάση για να οργανώσει κανείς το δικό του κόσμο του χρώματος. 

Φυσικά οι νόμοι και οι κανόνες είναι μόνο πινακίδες προσανατολισμού στο δρόμο για τη δημιουργία ενός εικαστικού έργου τέχνης, αυτό που παίζει τον μεγαλύτερο ρόλο στο αποτέλεσμα είναι ο ΝΟΥΣ του καλλιτέχνη ! Δείτε την φύση ...